Küresel yarı iletken endüstrisi, 2025 yılının sonbaharında beklenmedik bir krizle sarsıldı. Hollanda merkezli ancak Çinli Wingtech Technology’ye ait olan Nexperia şirketi, jeopolitik gerilimler arasında kalan ve otomotiv endüstrisini tehdit eden bir ticaret krizinin merkezine oturdu. Bu gelişme, yarı iletken tedarik zincirinin ne kadar kırılgan olduğunu ve teknoloji sektöründeki küresel güç mücadelesinin boyutlarını bir kez daha gözler önüne serdi.
Nexperia Nedir ve Neden Önemli?
Nexperia, 2017 yılında NXP Semiconductors’un Standard Products bölümünün satılmasıyla ortaya çıkan bir yarı iletken üreticisidir. Kökleri 1920’lerde Philips’in elektronik operasyonlarına kadar uzanan şirket, bugün dünya çapında 12.500 çalışanıyla kritik yarı iletken bileşenler üretiyor.
Şirketin ürettiği çipler karmaşık veya son teknoloji ürünler değil, ancak modern hayatın vazgeçilmez unsurları. Diyotlar, transistörler, güç yönetim bileşenleri gibi “temel çipler” olarak adlandırılan bu ürünler, neredeyse elektrik kullanan her cihazda bulunuyor. Otomobillerde bataryadan motorlara, farlardan fren sistemlerine, hava yastığı kontrolcülerinden eğlence sistemlerine kadar birçok alanda kullanılıyorlar.
Nexperia’nın 2024 yılı performansı, şirketin sektördeki önemini ortaya koyuyor: 2.06 milyar dolar gelir, tanımlı pazarlarda yüzde 9.7 pazar payı ve 331 milyon dolar net kar. Üretimin yüzde 60’ı otomotiv sektörüne yönelik.
Krizin Kronolojisi
Aralık 2024: İlk Adım
ABD, Wingtech Technology’yi “Çin hükümetinin hassas yarı iletken üretim yeteneklerine sahip varlıkları edinme çabalarına yardım ettiği” gerekçesiyle kara listeye ekledi.
Eylül 2025: ABD Yaptırımlarının Genişletilmesi
ABD Sanayi ve Güvenlik Bürosu, ihracat kontrollerini kara listedeki şirketlerin yüzde 50 veya daha fazla sahip olduğu yan kuruluşlara genişletti. Bu durum, Wingtech’in tam sahibi olduğu Nexperia’yı doğrudan etkiledi.
30 Eylül 2025: Hollanda’nın Müdahalesi
Hollanda hükümeti, daha önce hiç kullanılmamış Soğuk Savaş dönemi bir yasayı devreye sokarak Nexperia’nın yönetim kontrolünü ele geçirdi. “Mal Erişilebilirliği Yasası”nın kullanıldığı bu hamlede, şirketin Çin’e teknoloji transferi yapma endişeleri öne sürüldü.
4 Ekim 2025: Çin’in Karşı Hamlesi
Çin Ticaret Bakanlığı, Nexperia’nın Çin’deki fabrikalarından belirli bitmiş bileşenlerin ve yarı montajların ihracatını yasakladı. Bu hamle, küresel otomotiv endüstrisinde alarm zillerini çaldırdı.
7 Ekim 2025: CEO’nun Görevden Alınması
Hollanda Ticaret Mahkemesi, Nexperia CEO’su ve Wingtech kurucusu Zhang Xuezheng’i “yönetim eksiklikleri” gerekçesiyle görevden aldı. Şirketin Mali İşler Direktörü Stegan Tilger geçici CEO olarak atandı.
Krizin Küresel Etkileri
Otomotiv Sektörü Alarm Durumunda
Nexperia’nın ürettiği çiplerin yaklaşık yüzde 70’i Hollanda’da üretilip Çin’de montajlanıyor ve ardından Avrupa ve diğer ülkelere ihraç ediliyor. Çin’in ihracat yasağı, bu döngüyü kesintiye uğrattı.
Büyük otomotiv üreticileri hızla harekete geçti:
Volkswagen, durum için özel bir görev gücü kurdu ve tedarikçilerinin yüzlerce bileşeninin nasıl etkileneceğini araştırıyor. Grup, sadece bir haftalık üretimi güvence altına alabildi.
Stellantis, potansiyel etkileri değerlendirmek ve risk azaltma önlemleri geliştirmek için Nexperia ve diğer tedarikçilerle işbirliği yaptığını açıkladı.
Nissan, Mercedes-Benz ve Renault gibi diğer üreticiler de benzer endişelerini dile getirdi.
Bosch, Nexperia’nın önemli bir tedarikçisi olarak, Salzgitter tesisinde çözüm bulunmazsa personel izinleri uygulama hazırlıklarına başladı.
Toyota ise nispeten iyimser bir tablo çizerek, günlük operasyonlarda daha ciddi sorunlar yaşadıklarını ve bu durumun aniden büyük bir yarı iletken kıtlığına yol açmayacağını belirtti.
Japon Otomobil Üreticileri Birliği Başkanı Masanori Katayama, Nexperia’daki kesintinin “küresel üretime ciddi etkisi olacağını” uyarırken, sektör temsilcileri mevcut stokların sadece birkaç hafta daha yeteceğini söylüyor.
Tedarik Zinciri Gerçekliği
Nexperia’nın rakipleri olan Onsemi, Vishay, STMicroelectronics ve Infineon gibi şirketlere ani bir talep artışı yaşandı. Ancak yarı iletken tedarikçilerini geçmişte bir gecede değiştirmenin mümkün olmadığı, otomotiv sektörünün acı bir şekilde öğrendiği bir gerçek.
Şirketler COVID-19 pandemisi, Ukrayna savaşı ve Kızıldeniz’deki saldırılar gibi krizlerden sonra tedarik zincirlerini çeşitlendirerek destekleyeceklerini söylemişlerdi. Ancak Nexperia krizi, bu hazırlıkların yeterli olmadığını gösterdi.
Stok Durumu ve Üretim Kapasitesi
Tahminlere göre Nexperia, 2025’in büyük bölümünde yaklaşık 150 günlük envantere sahipti. Ancak şimdi ham madde temin etme yeteneği tehlikede olduğu ve bazı paketleme yetenekleri engellendiği için, şirketin çıktısı sınırlı durumda.
Jeopolitik Boyutlar
ABD-Çin Teknoloji Savaşı
Nexperia krizi, ABD ile Çin arasındaki teknoloji savaşının yeni bir cephesi. ABD, Çin’in hassas yarı iletken teknolojilerine erişimini kısıtlamaya çalışırken, Çin de kendi teknolojik bağımsızlığını güçlendirmeye odaklanıyor.
ABD’nin yapay zeka ve ileri yarı iletken teknolojilerine ilişkin ihracat kontrolleri, artık ana şirketlerin yan kuruluşlarını da kapsayacak şekilde genişletildi. Bu, küresel tedarik zincirlerinde derin etkiler yaratıyor.
Hollanda’nın İkilemi
Hollanda, bu krizde iki ateş arasında kalan bir ülke konumunda. Bir yandan NATO müttefiki ABD’nin baskısı, diğer yandan önemli bir ticaret ortağı olan Çin’le ilişkileri. Hollanda hükümeti, müdahalesinin ABD baskısıyla ilgili olmadığını iddia etse de, zamanlamanın sadece tesadüf olduğuna inanmak zor.
Hollanda’nın asıl endişesi, Wingtech’in Çin’de kurduğu yeni fabrikanın Nexperia’nın İngiltere ve Almanya’daki wafer üretim tesislerinin kapasitesini devralabileceği ve şirketin tüm üretimini ve fikri mülkiyetini Çin’e taşıyabileceği yönünde. Bu, Hollanda’nın binlerce yerel işini kaybetmesi anlamına gelecekti.
Çin’in Karşı Hamlesi
Çin’in Nexperia’nın Çin’deki fabrikalarından ihracatı yasaklaması, stratejik bir misilleme hareketi olarak görülüyor. Ancak bu hamle, aynı zamanda Çin’in kendi yarı iletken ekosistemini de olumsuz etkiliyor.
İlginç bir gelişme olarak, Çin yöneticilerinin Hollanda merkezli genel müdürden gelen emirleri reddettiği bildiriliyor. Çin yönetimi, Başkan Yardımcısı John Chang’ı görevden alma talimatının Çin iş yasalarını ihlal ettiğini iddia ediyor.
Gelecekte Beklenebilecek Sonuçlar
Kısa Vadeli Etkiler
- Üretim Kesintileri: Önümüzdeki haftalarda otomotiv üreticilerinde üretim duraklamaları yaşanabilir. Mevcut stoklar tükenirken, alternatif tedarikçilere geçiş zaman alacak.
- Fiyat Artışları: Nexperia bileşenlerine olan ani talep artışı ve arz kıtlığı, fiyatlarda önemli artışlara yol açabilir.
- Diplomatik Müzakereler: ABD Başkanı Donald Trump ve Çin lideri Xi Jinping arasındaki görüşmelerde bir çerçeve anlaşmasına varıldığı ve Nexperia’nın çip gönderimini yeniden başlatacağı yönünde haberler var. Çin de bazı Nexperia çiplerini ihracat yasağından muaf tutacağını açıkladı.
Uzun Vadeli Sonuçlar
- Tedarik Zinciri Yeniden Yapılanması: Otomotiv ve elektronik sektörleri, kritik bileşenlerde tek bir tedarikçiye bağımlılığı azaltmak için tedarik zincirlerini daha da çeşitlendirecek. Bu, “yakın kaynak kullanımı” (nearshoring) ve “dost kaynak kullanımı” (friendshoring) trendlerini hızlandıracak.
- Avrupa’nın Teknolojik Egemenliği: AB, yarı iletken konusunda dışa bağımlılığını azaltmak için kendi üretim kapasitesini artırmaya yönelik yatırımları hızlandırabilir. Avrupa Çip Yasası (European Chips Act) kapsamındaki projeler ivme kazanabilir.
- Teknoloji Bloklarının Oluşumu: Dünya, teknoloji alanında iki bloka ayrılıyor gibi görünüyor: ABD ve müttefikleri ile Çin ve ortakları. Bu durum, küresel işbirliğini zorlaştırırken, her bloğun kendi ekosistemini geliştirmesine yol açacak.
- Güvenlik Odaklı Yatırımlar: Şirketler ve hükümetler, kritik teknolojilerin kontrolünü kaybetmeme konusunda daha hassas olacak. Bu, yabancı yatırım incelemelerinin artması ve teknoloji transferi kısıtlamalarının güçlendirilmesi anlamına geliyor.
- Çin’in Kendi Kendine Yeterlilik Hedefi: Bu olay, Çin’in yarı iletken ve diğer kritik teknolojilerde kendi kendine yeterli olma çabalarını hızlandıracak. Çin hükümeti, yerli şirketlere destek artıracak ve yabancı teknolojiye bağımlılığı azaltmak için büyük yatırımlar yapacak.
- Yasal Çerçevelerin Güncellenmesi: Nexperia krizinde kullanılan Soğuk Savaş dönemi yasası gibi eski düzenlemeler, günümüz teknoloji manzarasına uyarlanabilir veya yeni yasalar çıkarılabilir.
- Şirket Yönetişim Standartları: Çok uluslu teknoloji şirketlerinde yönetişim ve şeffaflık standartları artacak. Hükümetler, kritik altyapıya sahip şirketlerin yönetimine daha fazla müdahale edebilecek mekanizmalar arayacak.
Wingtech ve Nexperia’nın Geleceği
Wingtech, 2025 yılı sonuna kadar Nexperia üzerindeki kontrolünün geri kazanılmaması durumunda, şirketin “gelir, kar ve nakit akışında geçici bir azalma riski” ile karşı karşıya kalabileceğini uyardı.
Şirket, 2024’te yüzde 280’lik kar artışı bildirmesine rağmen, ABD ihracat kontrol listesine eklenmesinin ardından “ürün entegrasyonunda” düşüş yaşadı ve gelirde yüzde 77’lik bir azalma gördü.
Nexperia’nın geleceği, jeopolitik gelişmelere ve diplomatik çözümlere bağlı olacak. Şirket, 60 günlük bir geçiş süresi içinde çözüm bulunacağından emin olduğunu söylese de, durum hâlâ akışkan.
Sektörel Dersler
1. Tedarik Zinciri Dayanıklılığı
Nexperia krizi, yarı iletken tedarik zincirlerinin ne kadar kırılgan olduğunu gösterdi. Şirketler artık sadece maliyet verimliliğine değil, tedarik güvenliğine de odaklanmalı.
2. Jeopolitik Risk Yönetimi
Teknoloji şirketleri, jeopolitik riskleri iş stratejilerinin merkezine almalı. Tek bir ülkeye veya bölgeye aşırı bağımlılık, büyük riskler taşıyor.
3. Teknolojik Egemenlik
Ülkeler ve bölgeler, kritik teknolojilerde dışa bağımlılığı azaltma konusunda daha kararlı olacak. Bu, yerel üretim kapasitelerinin artırılması anlamına geliyor.
4. Şeffaflık ve Yönetişim
Çok uluslu şirketlerin yönetişim yapıları ve karar alma süreçleri, daha fazla incelemeye tabi olacak. Hükümetler, kritik altyapıya sahip şirketlerde şeffaflık talep edecek.
Nexperia krizi, küresel ekonominin karşı karşıya olduğu daha büyük bir sorunun semptomudur: artan jeopolitik gerilimler ve teknoloji alanındaki güç mücadelesi. Yarı iletkenler, modern ekonominin omurgası ve gelecekteki teknolojik gelişmelerin anahtarı olarak, bu mücadelenin merkezinde yer alıyor.
Bu krizden çıkacak en önemli ders, hiçbir ülkenin veya bölgenin yarı iletken tedarik zincirinde tam bağımsızlığa sahip olmadığıdır. ABD, tasarım ve ileri teknolojide lider olsa da üretimde Asya’ya bağımlı; Çin, üretim kapasitesine sahip olsa da ileri teknolojilerde Batı’ya muhtaç; Avrupa ise hem tasarımda hem üretimde güçlenmek zorunda.
Önümüzdeki yıllarda, teknoloji sektöründe daha fazla bölünme ve bloklaşma görebiliriz. Ancak yarı iletken endüstrisinin küresel ve entegre yapısı, tam bir ayrışmayı neredeyse imkansız kılıyor. Çözüm, rekabetçi işbirliği ve dengeli çok taraflılık olabilir.
Nexperia krizi, hükümetlere, şirketlere ve sektör liderlerine önemli bir uyarı niteliğinde: Küresel tedarik zincirlerinin dayanıklılığını artırmak, jeopolitik riskleri yönetmek ve teknolojik egemenliği sağlamak için acil adımlar atılması gerekiyor. Aksi takdirde, bir sonraki kriz çok daha büyük sonuçlara yol açabilir.